Pszczoły storczykowe – nietypowa odmiana owadów

Pszczoły storczykowe należą do rodziny Apidae (szczep Euglossini). To jedyny gatunek pszczół, które nie posiadają ustalonej hierarchii w pszczelej rodzinie, a co za tym idzie – są pozbawione pewnych wrodzonych zachowań wobec własnej społeczności. Oznacza to, że owady te (w odróżnieniu od pszczół, które znamy) tworzą uproszczone formy organizacji pszczelej społeczności, nie identyfikują się z osobnikami własnego gatunku, a tym samym nie wykonują żadnych działań na rzecz rodziny.

Zdążyliśmy się już przyzwyczaić do wizji pszczół jako owadów połączonych silnymi więzami rodzinnymi: pszczela społeczność jednoczy się w celu wykonania różnych zadań, pomaga sobie w razie niebezpieczeństwa i dba o własny byt, zapewniając pokarm i odpowiednie warunki do rozwoju kolejnych pokoleń.

Pod tym względem pszczoły storczykowe różnią się znacznie od innych gatunków pszczół: większość z nich żyje i działa samotnie, niektóre formują małe, lokalne wspólnoty, a w bardzo rzadkich przypadkach tworzą uproszczone, zhierarchizowane formy społeczności. Odkryto, że istnieje ok. 200 opisanych gatunków pszczół storczykowych należących do jednego z 5 rodzajów: Euglossa, Eulaema, Eufriesea, Exaerete i Aglae. Pszczoły storczykowe występują wyłącznie w południowej i centralnej części Ameryki (najczęściej można je spotkać na Florydzie i w Meksyku).

Zachowanie i wygląd

Pszczoły storczykowate nie tworzą społeczności o ustalonej hierarchii (z drobnymi wyjątkami, okazuje się bowiem, że żyjąc we wspólnym gnieździe, potrafią być ze sobą solidarne i okazywać prymitywne zachowania społeczne). Zazwyczaj owady te działają w pojedynkę, a niektóre z nich są kleptopasożytami (dotyczy to owadów z rodzin Exaerete i Aglae) – oznacza to, że wykradają pożywienie należące do osobników tego samego gatunku.

Ich wielkość jest zbliżona do rozmiarów pszczoły miodnej (osiągają ok. centymetra długości), ale tym, co je wyróżnia, jest ich niezwykły kolor – owady te mają metaliczny połysk, a ich ciała mienią się kolorami (najczęściej są zielone, ale zdarzają się również osobniki złote lub niebieskie). Ich skrzydła są wyraźnie ciemniejsze od skrzydeł pszczoły miodnej, posiadają też długie języki, które stanowią aż 2/3 długości ich ciał. Tylne odnóża męskich osobników są nienaturalnie duże – w centralnej części ich goleni znajduje się niewielki otwór: taka nietypowa budowa umożliwia pszczołom storczykowatym zbieranie zapachów i innych aromatycznych związków ze środowiska. Osobniki męskie gromadzą lotne połączenia zapachowe (co jest unikalne w królestwie zwierząt), a żeńskie przedstawicielki gatunku posiadają koszyczki pyłkowe, które służą im do gromadzenia pyłku i propolisu. Pszczoły z gatunku Euglossini są szybkimi i zręcznymi lotnikami: potrafią błyskawicznie przemieszczać się z jednego kwiatu na drugi, unosząc się w powietrzu przez długi czas.

Samice pszczół storczykowatych posiadają żądła, samce – nie (choć samice mogą żądlić, nie robią tego zbyt często). Użądlenie pszczoły storczykowatej jest mniej bolesne od użądlenia pszczoły miodnej, ale – w przeciwieństwie do znanych nam pszczół – osobniki z gatunku Euglossini mogą żądlić wielokrotnie, nie tracąc przy tym żądła.

Wśród pszczół storczykowatych budowaniem gniazd zajmują się samice: w tym celu tworzą z zebranego propolisu nieregularne komórki (maksymalnie powstaje ich ok. 20) – wejście do nowo powstałego gniazda umożliwia niewielki otwór. Niektóre z pszczół storczykowatych odznaczają się cechami niespotykanymi wśród innych osobników tego gatunku, np. dowiedziono, że pszczoły z rodziny Eufriesea w dużym stopniu są odporne na DDT (dichlorodifenylotrichloroetan) – popularny środek owadobójczy (osobniki tego rodzaju występują w Brazylii, gdzie rozpyla się ogromne ilości tej substancji, jednak nie wpływa ona negatywnie na owady).

Czym zajmują się pszczoły storczykowate?

Męskie osobniki z gatunku Euglossini zajmują się zbieraniem lotnych substancji zapachowych z otoczenia (głównie z różnych odmian roślin storczykowatych – rośliny te nie produkują nektaru, a ich pyłek jest umieszczony na części pręcika nazywanej pylnikiem). Związki zapachowe są pieczołowicie gromadzone i przechowywane przez samce pszczół storczykowatych na wypustkach tylnych goleni, a następnie prezentowane samicom poprzez rozpylanie skrzydłami (takie działanie ma na celu zainteresowanie potencjalnej partnerki).

Zbieranie i magazynowanie zapachów służy zalotom – jest działaniem mającym zapewnić ciągłość gatunkową owadów. Istnieje również teoria głosząca, że kolekcjonowanie zapachów służy do oznaczania terytorium i informowanie innych osobników (w tym samic), w którym miejscu mają się gromadzić. W przyrodzie nierzadko dochodzi do walk o zapach pomiędzy rywalizującymi samcami pszczół storczykowatych: osobniki Euglossini potrafią wykradać sobie wzajemnie aromatyczne substancje przenoszone na odnóżach. Zapachy poszczególnych odmian roślin storczykowatych „przyciągają” konkretne gatunki pszczół storczykowatych i dzięki temu są przez owady zapylane.

Jednak nie tylko zapach roślin wabi te owady: atrakcyjny jest też dla nich zapach pewnych odmian pasożytniczych grzybów rosnących na drzewach, zapach rozkładających się roślin, woń innych kwiatów oraz aromat olejków eterycznych (np. z goździków czy cynamonu). Pszczoły storczykowate odgrywają ważną rolę w przyrodzie jako zapylacze roślin: okazuje się, że ten niepozorny owad jest bardziej efektywny w zapylaniu od zwykłych pszczół (dobrze radzi sobie z zapylaniem niektórych chwastów).